พฤติกรรมมนุษย์และตลาดทุน (ตอนพิเศษ) ยอมรับความจริง

ตลาดหุ้นเป็นแหล่งรวมรวมแนวคิดด้านการลงทุนไว้มากมาย  นักลงทุนที่ใช้แนวทางใดก็จะมีความเชื่อมั่นต่อแนวคิดของตนเอง  ซึ่งอาจจะมาจากการค้นคว้าด้วยตนเองหรือศึกษาจากอาจารย์  เมื่อลงทุนแล้วประสบความสำเร็จระดับนึงจะเกิด ”อัตตา” ความเชื่อมั่นว่าตนเองเก่ง  แนวทางที่ตนใช้ถูกต้อง  แนวคิดคนอื่นผิดพลาด

เนื่องจากการลงทุนในหุ้นเป็นการลงทุนที่มองไปยังอนาคต  จึงไม่อาจจะทำนายได้แน่นอน  เปรียบเสมือนการดูหมอ  ช่องว่างแห่งความไม่รู้อนาคตได้ก่อเกิดแนวคิดที่หลากหลาย

เวลาที่ได้กำไรก็ดีใจกันไป  แนวทางของฉันถูกต้องที่สุด  แต่ถ้าเริ่มขาดทุนหรือติดตัวแดง  ก็จะเกิดความคิดที่มาปกป้องความเชื่อของตนเอง ที่เรียกว่า  กลไกป้องกันทางจิต  (Defense mechanism)

Sigmund Freud

ตามทฤษฎี  Ego psychology ซึ่งเป็นทฤษฎีที่ต่อยอดมาจากทฤษฎีจิตวิเคราะห์ (Theory of psychoanalysis) ของ Sigmund  Freud  นายแพทย์ชาวออสเตรียผู้โด่งดัง  ซึ่งบุคคลสำคัญของแนวคิด Ego psychology นี้คือ  Anna Freud  ซึ่งเป็นลูกสาวของ Sigmund Freud โดยทฤษฎี  Ego psychology จะเน้นในส่วนบทบาทของ Ego และกลไกป้องกันทางจิต  ซึ่งแนวคิดของกลไกป้องกันทางจิตถูกอธิบายละเอียดขึ้นมากกว่าที่ Freud ได้อธิบายไว้ในตอนแรก

(ผมจะไม่ลงลึกเรื่อง Ego นะครับ เดี๋ยวจะยาว  เพราะต้องอธิบายโครงสร้างของจิตใจด้วย จะพูดถึงแต่กลไกป้องกันทางจิตซึ่งส่วนใหญ่จะเป็นการทำงานของ Ego ในระดับจิตใต้สำนึก)

เมื่อเกิดเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์ขึ้นเช่น  หุ้นตกหนัก  พอร์ตติดลบ  หุ้นขึ้นแต่ไม่ได้ซื้อ(ตกรถ)  จิตใจจะเกิดความวิตกกังวลขึ้น (Signal anxiety) เพื่อเตือนให้รู้ว่าจิตใจกำลังได้รับอันตราย  กลไกแรกที่จิตใจนำมาใช้คือ การเก็บกด (repression) โดยกระบวนการนี้เกิดในระดับจิตให้สำนึกด้วยความรวดเร็วมาก (Unconscious level)  แต่เมื่อใดที่ระดับความกังวลมีมากจนการเก็บกดเริ่มไม่ได้ผล  ความกลัวและความกังวลจะเริ่มขึ้นสู่การรับรู้ของจิตใจในส่วนของจิตสำนึก (Conscious level)

แล้วกลไกป้องกันทางจิตอื่นๆจะเริ่มเข้ามามีบทบาทในการปกป้องจิตใจจากความกังวล

กลไกการป้องกันทางจิต


เมื่อหุ้นในมือตกอย่างหนักเกินกว่าจิตใจจะรับไหว   หรือหุ้นขึ้นอย่างมากโดยที่เราไม่ได้ซื้อ(ตกรถ)  กลไกป้องกันทางจิตที่เรามักจะเห็นบ่อยๆในนักลงทุนมีดังนี้

1. การโทษผู้อื่น (Projection)


“ขาดทุนเพราะซื้อตามเซียน (หรือตามโบรก  ตามเพื่อน  ตามแม่ค้าปากซอย ฯลฯ) นี่แหละ...โถ ไหนว่าเก่งนักเก่งหนา  รู้งี้ไม่น่าหลงเชื่อเลย  เชียร์ดีนัก  ตอนลงหายกันไปไหนหมดก็ไม่รู้  ปล่อยให้ตรูติดดอยคนเดียว”

“ตลาดแมร่งโง่ชิบ  เทขายหุ้นตัวนี้ได้ไงว๊ะ”

การโทษผู้อื่น  มักเกิดจากที่เราตัดสินใจหรือมอบความรับผิดชอบการซื้อขายที่นักลงทุนส่วนบุคคลควรจะมี...ไปให้กับผู้อื่น  ดังนั้นเมื่อเขาได้กำไรเขามักจะชมว่าตนเองเก่ง  มีหลักการลงทุนที่ถูกต้อง  (ไม่ได้ชมคนที่ไปชื้อตาม)  แต่เวลาที่ขาดทุนเขาจะไม่ทบทวนการตัดสินใจซื้อขายของตนเอง  ไม่ทบทวนหลักการลงทุนของตนเอง  แต่จะโทษผู้อื่นที่เขาไปลอกมาเป็นหลัก

เราสามารถฟังความเห็นของผู้อื่นได้  แต่เราต้องอย่าลืมคิดเองและรับผิดชอบการตัดสินใจของตนเองด้วย  ไม่อย่างนั้นฝีมือการลงทุนของเราจะไม่มีทางก้าวหน้าได้เลย

2. การปฏิเสธ (Denial)


“โถ่เอ๊ยยย...หุ้นตกทั้งกระดานแบบนี้  มันก็ไม่แปลกหรอกที่หุ้นในมือจะลงน่ะ  จะไปดูทำไมว่าพื้นฐานแย่ลงหรือเปล่า  เดี๋ยวราคามันก็ขึ้นมาเองแหละ  ซื้อหุ้นถูกตัวแล้วแต่ผิดจังหวะเท่านั้นเอง”

“หุ้นตกเยอะๆแบบนี้ปิดหน้าจอไปเลยดีกว่า  ดูไปก็ปวดใจปล่าวๆ”

การปฎิเสธความจริงที่เกิดขึ้น  อาจจะดูเหมือนนักลงทุนชั้นเซียนที่ไม่หวั่นไหวกับราคาหุ้น  เมื่อเราปฏิเสธความจริง  เราจะไม่ตรวจสอบสมมุติฐานในทางที่ไม่ดี  เช่น  เกิดเหตุร้ายที่กระทบพื้นฐานของบริษัทหรือไม่  บางครั้งอาจจะเป็นข่าวผู้บริหารฉ้อโกง  อาจจะเป็นอุปสงค์อุปทานอยู่ในช่วงขาลง  (กรณีสินค้าโภคภัณฑ์)  อาจจะเป็นการถูกฟ้องร้องจากผู้บริโภค  อาจจะเป็นการปรับตัวขึ้นของต้นทุนการผลิต เป็นต้น

ถ้าเราตรวจสอบทุกอย่างดีแล้ว  แต่ไม่หวั่นไหวกับราคาที่แกว่งตัว  ยอมรับสิ่งที่เกิดขึ้น  นั่นคือการมองอย่างสงบจากความเป็นจริงครับ

3. ความเฟ้อฝัน  (Fantasy)


“ตัวนี้ต้องได้กำไร 10 เด้งแน่ๆ ไม่รู้หรอกว่าเพราะอะไร แต่งัยๆก็ต้องได้ชัวร์”

“อา...จินตนาการเข้าไว้ถึงกำไร ๆๆๆ เหตุผงเหตุผลไม่สน  อา...กฎแห่งแรงดึงดูด”

ความเพ้อฝันมักจะเกิดขึ้นเมื่อเราศึกษาหุ้นมาไม่ดีพอ  ไม่มีเหตุผลไปสนับสนุนนอกจากความลำเอียงของตนเอง  บางทีนักลงทุนอาจจะไม่รู้ตัว  แต่สิ่งนี้จะบั่นทอนการคิดอย่างมีเหตุผลลงไป

ฝึกคิดแย้งเสมอว่า...หุ้นตัวนี้มีความเสี่ยงอย่างไรบ้าง  โอกาสที่ราคาจะลงกี่เปอร์เซ็นต์  ราคาจะลดลงได้ถึงเท่าไร  แม้มองแล้วหุ้นยังราคาถูกอยู่ก็ต้องดูว่าราคาจะไปได้แค่ไหนตามหลักการคิดมูลค่า  บนพื้นฐานของความจริงครับ 

4. การแสดงออกด้วยการกระทำ (Acting out)


“ตลาดทำไมไร้สาระแบบนี้  ขายบ้านขายรถซื้อๆๆๆๆ” (แต่จริงๆพื้นฐานแย่ลงแล้ว – โดยเฉพาะหุ้นโภคภัณฑ์)

“หุ้นตกหนักแบบนี้ไม่มีเงินเหลือก็ซัดมาร์จิ้นเพิ่มเลยดีกว่า...” (ใช้มาร์จิ้นตอนตลาดกำลังเป็นขาลง??)

การลงมือกระทำโดยใช้อารมณ์ย่อมนำมาซึ่งผลเสียอย่างมากได้  เหมือนตอนเราโกรธจัดทำอะไรลงไปก็ย่อมไม่น่าดูเลย

ทั้ง 4 อย่างเป็นกลไกการป้องกันทางจิตที่เจอได้บ่อยเวลาที่นักลงทุนมีความวิตกกังวลสูงมากๆ  ซึ่งเป็นการทำให้คิดและตัดสินใจไม่อยู่บนพื้นฐานของความจริง  (ที่จริงยังมีอีกมากเลยแต่เอาที่เจอบ่อยๆน่ะครับ)

มองตามความจริง  ตามเหตุผล  ตามข้อมูล  ตามพื้นฐาน  ตามหลักการลงทุน  จะทำให้เรารอดพ้นจากกลไกป้องกันทางจิตเหล่านี้ที่จะนำเราไปสู่หายนะได้  แล้วทำให้ threshold ที่จะเกิดความกังวลสูงขึ้นมาก  นักลงทุนจะไม่หวั่นไหวง่ายๆ

ยอมรับสิ่งที่เกิดขึ้นอย่างที่มันเป็น...

จงยอมรับความจริงอย่างไม่ดิ้นรนแม้ว่ามันจะเจ็บปวด  เพราะนั่นจะทำให้เราก้าวเดินต่อไปได้ครับ